Witaj
W dzisiejszym artykule zajmiemy się nieco bliżej historiami bazowymi,
znanymi również jako przekonania kluczowe. Najpierw pokrótce wyjaśnię czym są
takie przekonania, następnie przedstawię Ci listę tych najbardziej
powszechnych. W następnym wpisie dowiesz się dokładnie jak powstają historie
bazowe, jak wpływają na Twoje życie i jak ograniczają Twoje związki z innymi
ludźmi i blokują Ci dostęp do zasobów.
Historie bazowe to przekonania, które powstają jeszcze we wczesnym
dzieciństwie jako próba interpretacji dziecięcej rzeczywistości, dziecięcych
doświadczeń i relacji z rodzicami. Najwięcej o przekonaniach kluczowych możemy
dowiedzieć się studiując terapię poznawczo-behawioralną (tutaj polecam
rewelacyjną książkę J. Beck), psychologię poznawczą oraz pracę np. Daniela
Siegela dotyczące rozwoju umysłu.
Każde przekonanie jest w pewnym sensie iluzją. Jest myślą na temat
rzeczywistości, próbą ubrania otaczającego nas świata w bezpieczny, stały i
prosty schemat umysłowy. Przez to każde przekonanie jest "zakłamane"
- upraszcza rzeczywistość (usuwając ogromną ilość czynników i danych),
zniekształca rzeczywistość (również dążąc do jej uproszczenia) oraz
generalizuje (aby objąć jednym schematem myślowym jak najwięcej podobnych
elementów). Przekonania oczywiście są potrzebne ponieważ dzięki nim jesteśmy w
stanie funkcjonować w abstrakcyjnym świecie ludzkich relacji, komunikacji,
lingwistyki i biznesu. Dzięki interpretacjom rzeczywistości, abstrakcyjnemu i
kreacyjnemu myśleniu rozwijamy technologię i systemy coraz bardziej ułatwiające
nam życie.
Problem powstaje w momencie gdy wierzymy w obiektywność naszych
przekonań i interpretacji rzeczywistości i zdarzeń, zapominając o ich
ulotności, niedokładności, masie błędów poznawczych i mechanizmów obronnych
jakimi funkcjonowanie naszego umysłu jest obarczone. Istnienie świata
obiektywnego i adekwatność tego jak doświadczamy go zmysłowo (i ilość
zniekształceń jaka powstaje na poziomie samego zmysłowego odbioru świata) niech
pozostanie tematem odrębnego artykułu i odrębnej dyskusji.
Wolność powstaje w momencie gdy uświadamiamy sobie ulotność aktywności
naszego umysłu, nieadekwatność naszych interpretacji i ich niedokładność i
uzyskujemy przestrzeń by zdystansować się do naszych ocen na temat świata, nas
samych, naszego życia i innych ludzi. W tej przestrzeni powstaje bowiem wiele
napięć i blokad wynikających ze specjalnego rodzaju przekonań: wymogów - czyli
historii, że rzeczywistość powinna być X a nie powinna być Y.
Gdy wymóg "ludzie muszą być dla mnie mili" jest spełniony -
wszystko jest okej, mamy dostęp do zasobów, uśmiechamy się, świetnie się
czujemy. Jeżeli jednak rzeczywistość zamiast wymaganej przychylności innych
ludzi zaoferuje nam kogoś złośliwego - automatycznie tracimy dostęp do
swobodnego, bezwysiłkowego funkcjonowania. Nasze ciało nieprzyjemnie się
napina, nasza świadomość się zawęża koncentrując się w pełni niespełnionym
wymogu, zaczynamy być reaktywni, reagować automatycznie agresywnie i
bezmyślnie. Większość społeczeństwa funkcjonuje w ten sposób. Czując się dobrze
gdy wszystkie ich wymogi są spełnione i czując napięcie, dyskomfort i złość gdy
tylko kryterium jednej z ich osobowości zostanie aktywowane.
O tym w jaki sposób osobowości (różne części naszej psychiki)
konstruują wymogi, jak te wymogi są aktywowane, jak tracimy w sytuacjach
stresowych dostęp do zasobów, flow, życzliwości i otwartości oraz przede
wszystkim jak pracować z taką przypadłością umysłu - opiszę w jednym z
najbliższych artykułów. Uważam, że to niesamowicie ciekawe zagadnienie łączące
wiedzę pochodzącą z takich systemów jak Voice Dialogue, Internal Family Systems
i Mind-Body Bridgind w jedną wspierającą się i praktyczną technikę rozwoju i
przemiany osobistej.
Przekonania kluczowe to przekonania, na których jest zbudowany cały
nasz model świata. Umysł często opiera się na ekonomii myślenia. Wybiera te
przekonania i schematy, których zbudowanie i utrzymanie będzie wymagało jak
najmniejszej ilości energii, jak najmniejszego wysiłku i które ochronią system
(psychikę) przed doświadczaniem nieprzyjemnych emocji. Na bazie ekonomii
myślenia powstała ogromna ilość błędów poznawczych takich jak: efekt
pierwszeństwa przekonań (silniej wierzymy w przekonanie, z którym spotkaliśmy
się najpierw) czy też efekt potwierdzania przekonań (wyszukiwanie w rzeczywistości
potwierdzeń naszych schematów myślowych oraz usuwanie, niezauważanie,
wypieranie zaprzeczeń naszych schematów myślowych).
Przekonanie kluczowe jest bardzo silnym przekonaniem dotyczącym nas
samych, interpretującym nasze miejsce w świecie i w relacjach z innymi, na
którym są budowane kolejne przekonania, je potwierdzające i wspierające.
Czasem, jeżeli przekonanie kluczowe jest bardzo silnie negatywne może powstać
tak zwane przekonanie kompensacyjne, które ma umożliwić psychice ucieczkę od
negatywnego przekonania pierwotnego.
Gdy małe dziecko podchodzi do swojej mamy i potrzebuje zostać przez
nią przytulone a mama w tym momencie jest bardzo zajęta i z gniewem każe się od
siebie odczepić, dziecko czuje silne emocje odrzucenia i musi jakoś zinterpretować
taką sytuację w swoim powstającym dopiero modelu umysłowym. Ponieważ dziecko do
pewnego momentu rozwoju psychiki jest absolutnie egocentryczne interpretuje
wszystko jako albo swoją winę albo swoją zasługę (mówiąc metaforycznie czuje
się "pępkiem świata").
Powstaje więc historia pt. "nie zasługuję na miłość" albo
"nie jestem wystarczająco dobry".
Jeżeli dziecko dostanie jakieś zadanie od rodziców i nie uda mu się go
zrealizować, a rodzice zamiast zachęcić małego do dalszych prób i wytrwałości
okażą swoją dezaprobatę i niezadowolenie również może powstać egocentryczna
interpretacja pt. "nie poradzę sobie"/"nie dam rady".
Tym w jaki sposób dokładnie powstają przekonania kluczowe, jak są
powiązane z bazowymi odczuciami, jak nas ograniczają w różnych kontekstach
życia prowadząc do toksycznych związków, lęku przed odrzuceniem, kompulsywnych
zachowań, uzależnień, blokując dostęp do różnych zasobów i oczywiście jak z
nimi efektywnie pracować za pomocą integracji części, elementów terapii
poznawczej i praktyki uważności - zajmiemy się już w kolejnym artykule.
Pomimo tego, że wierzymy w nasze przekonania kluczowe, często będąc
ich zupełnie nieświadomymi - na szczęście większość z nich jest zupełnie
nieadekwatna do aktualnego stanu rzeczywistości. Nawet jeżeli wierzysz, że
"jesteś niekompetentny"/"nie dasz sobie rady" - poprzez
pracę poznawczą jesteś w stanie z pewnością znaleźć masę przykładów, które temu
zaprzeczą i pokażą Ci z iloma sytuacjami i wyzwaniami w swoim życiu świetnie
sobie poradziłeś.
Każdy z nas może mieć bardzo zróżnicowane zestawy negatywnych przekonań
kluczowych, jednak większość z nich można tak naprawdę przyporządkować do kilku
głównych grup historii.
1. NIE JESTEM
WYSTARCZAJĄCO DOBRY (niekompetencja)
2. NIE ZASŁUGUJĘ NA
MIŁOŚĆ
3. NIE PRZYNALEŻĘ
(jestem niechciany, inny)
4. JESTEM ZŁY (niedoskonały,
uszkodzony)
5. JESTEM BEZSILNY
(nie dam rady)
6. JESTEM ZAGROŻONY
(niebezpieczeństwo)
7. MYLĘ SIĘ (nie
wiem, nie znam się)
Odpowiadające istotne sfery życia, w których możemy najsilniej odczuć
wpływ adekwatnych negatywnych przekonań kluczowych to:
1. Biznes, sukces, misja
życiowa
2. Miłość, związki, relacje
3. Przynależność do grupy,
zespołu
4. Poczucie własnej wartości
5. Potrzeba kontroli
6. Poczucie bezpieczeństwa
7. Brak autorytetu i wiary we
własne możliwości
Pośród tych ograniczających wzorców myślenia jest bardzo dużo różnych
wariacji i zróżnicowanych przekonań. Każdy system przekonań jest od siebie
różny i jest silnie ukształtowany przez indywidualne doświadczenia danej
jednostki, schematy rodzinne, proces socjalizacji. Kiedy zaczniesz odkrywać
swój własny system przekonań kluczowych zaczniesz wyraźnie rozumieć w jaki
sposób wpłynął na ukształtowanie najważniejszych dziedzin i kwestii w Twoim
życiu. Twojego związku, Twojej życiowej misji, Twoich relacji, Twoich pasji.
WAŻNE: Pamiętaj, że przekonania kluczowe zawsze dotyczą Ciebie i są
poznawczo sformułowane w pierwszej osobie. Historie pt. ludzie mnie nie
kochają, ludzie mnie odrzucają są przekonaniami wspierającymi powstającymi na
skutek błędów poznawczych takich jak efekt potwierdzania przekonań oraz
samospełniającej się przepowiedni.
LISTA CZĘSTYCH
NEGATYWNYCH PRZEKONAŃ KLUCZOWYCH:
1. NIE JESTEM
WYSTARCZAJĄCO DOBRY (niekompetencja)
- nie jestem odpowiedni
- nie umiem zrobić czegoś dobrze
- nie umiem czegoś naprawić
- nie odniosę sukcesu
- nie jestem wartościowy
- jestem gorszy od innych
- jestem niczym
- jestem bezwartościowy
- jestem nieistotny
2. NIE ZASŁUGUJĘ NA
MIŁOŚĆ
- nie jestem kochany
- nie jestem akceptowany
- jestem odrzucany
- nie jestem wyjątkowy
- nie liczę się
- jestem bezwartościowy
- jestem nieinteresujący
3. NIE PRZYNALEŻĘ
(jestem niechciany, inny)
- jestem niechciany
- jestem samotny
- jestem niemile widziany, nieproszonym gościem
- nie pasuję nigdzie
- nie istnieję
- jestem niczym
- nie powinno mnie tu być
- jestem nikim
- odstaję od reszty
- jestem nieważny
- jestem nieinteresujący
- nie mam znaczenia
4. JESTEM ZŁY
(niedoskonały, uszkodzony)
- to moja wina
- jestem winny
- jestem zły
- jestem niekompletny
- jestem niedoskonały
- jestem nieatrakcyjny
- jestem uszkodzony
- jestem głupi
- jestem dziwny
- jestem wolny
- jestem nieprawdziwy
- jestem brzydki/gruby/brudny
- nie mogę być sobą
- jestem nieużyteczny/nieczysty/niezbalansowany
- jestem szalony
- nie zasługuję na nic (na miłość, na opiekę, na życzliwość, na dobro)
- coś jest nie tak ze mną
5. JESTEM BEZSILNY
(nie dam rady)
- nie dam rady
- nie umiem
- nie mogę tego zrobić
- jestem ofiarą
- jestem słaby
- jestem bez mocy
- jestem nieefektywny
- nie mam żadnego wyboru
- jestem mniejszy/słabszy od X
- zawsze jestem gorszy (rezultaty)
- zawsze jestem na ostatnim miejscu
- jestem przegrany
- nie umiem o siebie zadbać
- nie umiem o siebie zawalczyć
- jestem nieadekwatny
- nie umiem odmawiać
6. JESTEM ZAGROŻONY
(niebezpieczeństwo)
- nie jestem bezpieczny
- boję się
- jestem niepewny
- jestem wrażliwy
- jestem odsłonięty
7. MYLĘ SIĘ (nie
wiem, nie znam się)
- nie wiem
- nie umiem
- nie rozumiem
- zawsze się mylę
- nie umiem zrozumieć
- nie jestem zrozumiany
- jestem w nieodpowiednim miejscu
- nie ma ze mnie pożytku
Jeżeli masz jakieś pytania pisz śmiało w komentarzach - na wszystkie z
przyjemnością odpowiem :)
Zapraszam do dyskusji! :)
2 komentarze:
Bardzo ciekawy artykuł!
Wielkie dzięki :)
Super artykuł !!!!
Prześlij komentarz
Komentujcie proszę albo zalogowani (Google, TypePad, OpenID, AIM etc.) albo korzystając z opcji Komentarz jako: Nazwa/adres URL.
Możecie wpisać imię (imię, nazwisko, nick) a adres URL pominąć.